Završena obnova mitrovačkog jevrejskog groblja otvara novo poglavlje istraživanja lokalne jevrejske zajednice i njenog značaja za istoriju Srema.

Sremska Mitrovica – Sremska Mitrovica – U Sremskoj Mitrovici danas je predstavljena završena obnova starog jevrejskog groblja, jednog od najvažnijih svedočanstava o prisustvu i životu jevrejske zajednice u Sremu. Projekat je realizovan u okviru saradnje Jevrejske opštine Novi Sad (JONS) i ESJF – Evropske inicijative za očuvanje jevrejskih grobalja, a obuhvata tri lokaliteta: Sremsku Mitrovicu, Šid i Čerević. Mitrovica je prva u kojoj su radovi završeni – groblje je raskrčeno, očišćeno, uređeno i u potpunosti ograđeno, čime je obezbeđena dugo očekivana zaštita lokaliteta.

Delegacija JONS-a i predstavnici Ambasade Savezne Republike Nemačke stigli su u Mitrovicu oko 10 časova, gde ih je dočekao Ladislav Trajer, predsednik Jevrejske opštine Novi Sad i koordinator ESJF programa za Srbiju. Gosti su na licu mesta upoznati sa simbolima, obeležjima i istorijskim kontekstom sačuvanim na groblju, nakon čega je usledilo zajedničko fotografisanje pored nove informativne table.

Obilasku se priključio i gradonačelnik Sremske Mitrovice Branislav Nedimović, koji je naglasio da obnova groblja predstavlja „važan čin čuvanja identiteta grada i poštovanja prema zajednici koja je ostavila dubok trag u istoriji Sremske Mitrovice“.

„Zbog naglog rasta Mitrovice posle pedesetih godina, mnogi su gotovo zaboravili da je ovde postojala velika jevrejska zajednica, da je postojala sinagoga i da su u gradu živeli brojni ugledni Jevreji. Čuvanje kulturnog sećanja danas je možda i jedini način da sačuvamo ono što je izgubljeno. Mitrovica ima više mesta posvećenih sećanju na Jevreje – od obeležja kod sinagoge, preko groblja na Bosutskom putu, do lokaliteta u Čalmi, Divošu i Manđelosu. U godinama koje dolaze radićemo na tome da sve to učinimo dostupnim njihovim potomcima. Možda iz toga dođu nova saznanja, nova prijateljstva i nove priče o pristojnoj saradnji srpskog i jevrejskog naroda“, rekao je Nedimović.

„Jevrejski život u Mitrovici ugašen je u jednom danu“

Predsednik JONS-a Ladislav Trajer podsetio je na istorijski značaj ovog prostora:

„Pre svega želim da se zahvalim gradu na dugogodišnjoj saradnji. Sremska Mitrovica oduvek je pripadala jurisdikciji Jevrejske opštine Novi Sad i drago mi je što zajedno negujemo jevrejsko nasleđe ovog kraja. Ova zgrada je nekada bila kapela, a ceo prostor, uključujući i voćnjak, bio je predviđen za širenje groblja. Katastarski, groblje se pruža sve do donje ograde.“

„Nažalost, Drugi svetski rat je prekinuo jevrejski život u Mitrovici u jednom danu. Jevrejska opština prestala je da postoji, kao i više od 200 jevrejskih opština u Srbiji. Danas je Sremska Mitrovica deo Jevrejske opštine Novi Sad. Zajedno sa gradom, SUBNOR-om i pokrajinskim institucijama radimo na negovanju kulture sećanja, posebno kroz obeležavanje Dana sećanja na stradale Jevreje, Srbe i Rome u Zasavici. To je zajednička obaveza prema prošlosti“, rekao je Trajer.

Nakon obilaska groblja, delegacija je posetila OŠ „Triva Vitasović Lebarnik“ u Laćarku, gde je održano predavanje „Istorija jevrejske zajednice u Vojvodini“. Predavanje je održala dr Gordana Todorić, a učenicima se obratio i Dejan Umetić iz SUBNOR-a Laćarka.
U toku školskog časa učenici su čuli manje poznate detalje o jevrejskom nasleđu u Sremu i o novim programima podrške koje finansira nemačka vlada.

„Jedno ime na ovom groblju nedostaje – Leon Vajs“

Jedna od članica delegacije posebno je istakla važnost vraćanja imena i pojedinačnih sudbina u javni prostor:

„Podržavam ovaj projekat jer su jevrejska groblja često poslednja mesta na kojima možemo pronaći tragove jevrejskog postojanja. Srbija u Holokaustu nije okrvavila ruke, i to je činjenica koja je izdvaja od mnogih evropskih zemalja. Stradanje Jevreja i Srba ovde je zajedničko nasleđe. To pripada svima nama, posebno mladima, koji to treba da nose s ponosom, ali i odgovornošću.“

Ona je skrenula pažnju na ličnu priču jednog mitrovačkog tinejdžera:

„Na ovom groblju nedostaje ime Leona Vajsa, učenika mitrovačke gimnazije, deportovanog u Aušvic i Bijelovac. Sačuvani su njegovi rukopisi. Počeo je da piše pesme u trećem razredu osnovne škole i pisao je do mature. Posle toga više nije mogao. Radim na projektu posvećenom njemu i biće mi čast da se ponovo sretnemo kada završimo jednu od faza. To je bio mladić koji je imao sve preduslove da postane veliki književnik.“

Šid i Čerević – naredne stanice

Nakon završene mitrovačke faze, radovi će biti predstavljeni i u Šidu i Čereviću.
U Šidu će predavanje održati Radovan Sremac, dok će stručno vođenje u Čereviću ponovo preuzeti Ladislav Trajer.

Ko počiva na jevrejskom groblju u Sremskoj Mitrovici?

Na groblju u Bosutskom putu sahranjeni su pripadnici nekadašnje, danas gotovo nestale jevrejske zajednice, koja je od kraja 19. veka imala značajnu ulogu u urbanom životu Mitrovice.

• Najstariji poznati spomenik pripada Davidu Konu (1822–1875), jednom od prvih zabeleženih članova opštine.
• Među najstarijim grobnicama nalaze se grobnice porodica Fišer i Kajzer, predstavnika ranih, uglednih jevrejskih trgovačkih porodica.
• Posebno se izdvaja priča o porodici Alt: spomenik Johane Alt (1868–1896) čuva sećanje na porodicu čiji je otac, Eduard Alt, bio poznati mitrovački trgovac galanterijom. Njegova supruga Rozalija Alt ubijena je u Holokaustu.

Na spomenicima se mogu videti prezimena nekada uticajnih jevrejskih porodica:
Kon, Fišer, Kajzer, Alt, Pesing, Morgenštern, Goldšmit, Rozenberg, Brajner, Vajs, Adler…

To su bile porodice trgovaca, zanatlija, učitelja, sportista i intelektualaca koje su ostavile dubok trag u razvoju grada.
Danas, spomenici na Bosutskom putu predstavljaju poslednji materijalni trag jevrejske zajednice u Sremskoj Mitrovici.

The post Obnovljeno jevrejsko groblje otkriva zaboravljenu istoriju Jevreja u Sremskoj Mitrovici appeared first on Ozon Media.